Internationaal huwelijksvermogensrecht: belangrijk voor Nederlanders in Frankrijk

In een internationale context -wonen in het buitenland, of echtgenoten met een verschillende nationaliteit- is de datum van de huwelijksvoltrekking beslissend voor de wijze waarop het toepasselijke wettelijke huwelijksvermogensregime wordt vastgesteld. Tenzij u een rechtskeuze heeft gemaakt in uw huwelijkse voorwaarden.

Het huwelijksvermogensregime is van belang tijdens het huwelijk en bij beëindiging ervan (overlijden en echtscheiding). Cathérine Gambette, behandelt in deze bijdrage de toepasselijke regels, en in afwezigheid van een rechtskeuze, de complicaties ervan. Zij geeft ook aan hoe het toepasselijke recht zeker te stellen en te stabiliseren voor de toekomst en het verleden.

In een volgende bijdrage, publicatie in mei/juni, van Mr. Gambette zal zij aan de hand van praktijkgevallen (o.a. nalatenschappen, echtscheidingen) het belang van deze materie aantonen, en het belang, indien noodzakelijk, van het treffen van preventieve maatregelen. Deze voorbeelden zullen betrekking hebben op de Frans-Nederlandse context.

Inhoud:
Inleiding: Toepasselijk recht met betrekking tot huwelijksvermogensrecht in de context van een vertrek naar het buitenland
I – Het toepasselijke huwelijksvermogensregime in de afwezigheid van huwelijkse voorwaarden (met daarin een rechtskeuze)
II – Het belang van de keuze van toepasselijk recht op het huwelijksvermogensregime

Inleiding: Toepasselijk recht met betrekking tot huwelijksvermogensrecht in de context van een vertrek naar het buitenland
Een paar dat besluit te gaan trouwen is noodzakelijkerwijze onderworpen aan een huwelijksvermogensregime, hetzij omdat door te kiezen voor huwelijkse voorwaarden, hetzij omdat een huwelijksvermogensregime standaard toepasselijk is - hetgeen we dan het wettelijke regime noemen.

Het huwelijksvermogensregime omvat het totaal van de regels met betrekking tot de patrimoniale verhoudingen tussen echtgenoten in hun relaties met derden, die het resultaat is van het huwelijk of de ontbinding ervan. Het maakt mogelijk de natuur van het regime vast te stellen -gemeenschappelijk/onverdeeld/eigen/persoonlijk- en daarmee samenhangend de rechten en verplichtingen van de echtgenoten en de regels van het beheer van de goederen.

De aard van het vermogensregime heeft een cruciale betekenis want het bepaalt de eigendom van de verschillende goederen die het vermogen van het echtpaar vormen en de bevoegdheden tot het beheer ervan -wat de aard ervan ook moge zijn: roerende en onroerende zaken, banktegoeden, financiële opbrengsten…- gedurende het huwelijk, op het moment van de scheiding of in geval van overlijden.

De meest voorkomende huwelijksvermogensregimes zijn de volgende:

Beperkte gemeenschap van goederen (communauté des biens réduite aux acquêts): de goederen verkregen door de echtgenoten tijdens het huwelijk, hun slarissen, gespaard geld, …. zijn gemeenschappelijke goederen;
buiten de gemeenschap vallen de goederen die de echtgenoten bezaten voor het huwelijk, of verkregen tijdens het huwelijk door schenking of erfenis;
Algehele gemeenschap van goederen (communauté universelle): het geheel van goederen is gemeenschappelijk, wat de oorsprong, en wat de datum -voor of na het huwelijk- van toetreding tot de gemeenschap ook moge zijn;
Buiten gemeenschap van goederen (séparation des biens): de vermogens van de echtgenoten zijn gescheiden -persoonlijke vermogens- en enkel zijn gemeenschappelijk de goederen die in gemeenschap zijn gekocht. De salarissen en gespaard geld zijn persoonlijk en vallen buiten de gemeenschap.

De rechten van een echtgenoot zijn in het kader van een echtscheiding of een nalatenschap niet hetzelfde onder de verschillende huwelijksvermogensregimes. Het vermogensregime is eveneens van belang op het moment van de afhandeling van de erfenis want het bepaalt de omvang van het vermogen op het moment van overlijden.

Het is een verkeerde veel voorkomende gedachte dat de plaats van het huwelijk het toepasselijke huwelijksvermogensrechtsregime bepaalt. Het komt niet zelden voor dat iemand, op het moment van een scheiding me meedeelt: ‘het toepasselijke rechtsregime is het Franse recht want we zijn in Frankrijk getrouwd.’ Zoals we hierna zullen zien wanneer we de verschillende gevallen bespreken, is niet de plaats van huwelijksvoltrekking het beslissende criterium dat het toepasselijke recht bepaalt.

Dus de vraag die we ons moeten stellen is welk huwelijksvermogensrecht is dan van toepassing indien de echtgenoten een verschillende nationaliteit hebben of indien de echtparen naar het buitenland zijn verhuisd.
Het toepasselijke huwelijksvermogensrecht, in geval van een internationaal element -nationaliteit, verhuizing naar het buitenland-, in afwezigheid van huwelijkse voorwaarden (contrat de mariage), met daarin de rechtskeuze, is afhankelijk van de datum van de huwelijksvoltrekking.

I – Het toepasselijke huwelijksvermogensregime in de afwezigheid van huwelijkse voorwaarden (met daarin een rechtskeuze)

Voor paren gehuwd voor 1 september 1992

Voor deze datum, geen enkele regel van internationaal recht schreef het toepasselijke recht op het huwelijksvermogensregime voor. Het zijn de interne regels van elk land die bepalen welk huwelijksvermogensregime van toepassing is op huwelijken die voor 1 september 1992 zijn gesloten.

Naar Frans recht en zoals in vele andere landen, de toepasselijke wet is die de echtgenoten impliciet gekozen hebben. De impliciete keuze is die van de staat waarin de eerste gemeenschappelijke woonplaats van de echtgenoten zich bevindt

Voor paren gehuwd tussen 1 september 1992 en 29 januari 2019

Het Verdrag van Den Haag van 14 maart 1978 met bettrekking tot de toepasselijkheid van het recht op het huwelijksvermogensregime, is op 1 september 1992 in werking getreden in Frankrijk, Nederland, België en Luxemburg.

Toepasselijk recht:
Vanaf deze datum worden de regelingen die in dit verdrag zijn opgenomen toepasselijk.
Voor paren gehuwd vanaf 1 september 1992, het recht toepasselijk op hun huwelijksvermogensregime is het recht van de staat waar ze hun eerste gewone woonplaats hadden na hun huwelijk.

Voorbeeld: de heer en mevrouw Peeters, allebei met de Nederlandse nationaliteit, zijn in Nederland in 2010 getrouwd; hun eerste gewone woonplaats na hun huwelijk was Frankrijk. Alhoewel beiden met de Nederlands nationaliteit en gehuwd in Nederland, wordt het huwelijksvermogensregime bepaald door het Franse recht en niet het Nederlandse recht.
Echter, het wettelijk regime verschilt van land tot land. In 2010 was het wettelijke regime in Frankrijk (en tot op de dag van vandaag nog steeds is) de beperkte gemeenschap van goederen (‘la communauté de biens réduite aux acquêts”). Het wettelijk regime in Nederland was de algehele gemeenschap van goederen.

Het Verdrag van Den Haag van 14 maart 1978 is zogenaamd universeel hetgeen wil zegen dat het zal worden toegepast in een staat die het verdrag heeft geratificeerd, maar eveneens in een derde land.

Voorbeeld: De heer en mevrouw Dubois, allebei met de Franse nationaliteit, trouwen in 2013 en hebben hun eerste gewone woonplaats in Texas, in de Verenigde Staten. Het is de wetgeving van die staat die van toepassing is op hun huwelijksvermogensregime, zelfs nu de Verenigde Staten geen partij zijn bij het verdrag.

Het Verdrag van Den Haag van 14 maart 1978 voorziet eveneens dat bij afwezigheid van een eerste gewone verblijfplaats in dezelfde staat, het gemeenschappelijke nationale recht van de echtgenoten dat van toepassing is en bij afwezigheid daarvan -de echtgenoten hebben ieder een verschillende nationaliteit- dat het huwelijksvermogensregime wordt bepaald door de nationale wetgeving waarmee, rekening houdend met alle omstandigheden, de meest enge banden bestaan (Art. 4, tweede paragraaf onder 3).

Stilzwijgende verandering (mutabilité passive)
Daarnaast voorziet het Verdrag van Den Haag van 14 maart 1978 in artikel 7 in de automatische passieve verandering (mutabilité passive automatique) van het huwelijksvermogensregime.
In de drie in dit artikel genoemde gevallen, de echtgenoten kunnen een verandering van het toepasselijke recht op hun huwelijksregime ondergaan, vanaf het plaatsvinden van één van de situaties voorzien in art. 7. Een nieuwe nationale wetgeving kan in die gevallen vanaf dat moment van toepassing worden, zonder dat de echtgenoten daarvan bewust waren.

In de onderstaande 3 gevallen, wordt het recht van de gewone verblijfplaats het nieuwe toepasselijke recht op hun huwelijksvermogensregime:

vanaf het tijdstip waarop zij daar hun gewone verblijfplaats vestigen, indien de nationaliteit van die Staat hun gemeenschappelijke nationaliteit is, dan wel vanaf het tijdstip waarop zij die nationaliteit verkrijgen, of
wanneer zij na het huwelijk gedurende meer dan tien jaar daar hun gewone verblijfplaats hebben gehad; of
vanaf het tijdstip waarop zij daar hun gewone verblijfplaats vestigen, indien hun huwelijksvermogenssregime, uitsluitend op grond van artikel 4, tweede lid, onder 3, was onderworpen aan het recht van de Staat van hun gemeenschappelijke nationaliteit.

Voorbeeld 1: een Nederlands stel trouwt in 2001 en ze hebben als eerste gewone verblijfplaats Nederland; het echtpaar is dus onderworpen aan de algehele gemeenschap van goederen. Dit echtpaar vertrekt per 1 maart 2005 naar Frankrijk en is vanaf 1 maart 2015 onderworpen aan het in Frankrijk wettelijke systeem van beperkte gemeenschap van goederen (communauté des biens réduite aux acquêts). Twee verschillende regimes zijn dus van toepassing op de periode dart ze in Frankrijk zijn gevestigd: het nederlandse regime van algehele gemeenschap van goederen van de datum van hun huwelijk tot de datum van hun vestiging in Frankrijk (1 maart 2015) en vanaf 1 maart 2015 is vanaf hun vestiging in Frankrijk, het Franse systeem van toepassing.

Voorbeeld 2: Het echtpaar Peters, alle twee met de Nederlandse nationaliteit die in 2010 in Frankrijk zijn gehuwd en op 1 september 2017 teruggekeerd om zich in Nederland te vestigen. Vanaf deze datum, zijn ze voor de toekomst onderworpen an het Nederlandse wettelijke systeem, op dat moment het systeem van algehele gemeenschap van goederen. Hun huwelijksvermogensregime is dus vanaf 2010 tot 31 augustus het Franse wettelijke systeem en vanaf 31 augustus 2017 onderworpen aan het Nederlandse wettelijke systeem.

Stellen gehuwd vanaf 29 januari 2019:

De Europese Verordening van 24 juni 2016 (2016/1103) heeft een versterkte samenwerking in het leven geroepen op het gebied van competentie, toepasselijk recht en de uitvoering van beslissingen op het gebied van huwelijksvermogensregime is in werking getreden op 29 januari 2019 en is van toepassing op de vaststelling van het toepasselijk recht voor echtparen gehuwd vanaf de datum van haar inwerkingtreding.

Toepasselijk recht:
In de afwezigheid van een rechtskeuze door de echtgenoten, het toepasselijk huwelijksvermogensregime is die van de staat:

van de eerste gewone gemeenschappelijke woonplaats na de sluiting van het huwelijke, of, in afwezigheid daarvan
de gemeenschappelijke nationaliteit van de echtgenoten op het moment van het sluiten van het huwelijke, tenzij de echtgenoten op het moment van sluiting van het huwelijk meer dan één nationaliteit hebben, of, in afwezigheid daarvan,
waarmee de echtgenoten samen de meeste binding hebben op het moment van het sluiten van het huwelijk, alle omstandigheden in acht nemend.

Voor de Nederlanders en Fransen, sinds 1992 onderworpen aan het Verdrag van Den Haag van 14 maart 1978, de criteria tot vaststelling van het toepasselijk recht op hun huwelijksvermogensregime, zijn zo niet nieuw.
Het gaat om een verordening van de Europese Unie, die hierdoor toepasselijk is op alle lidstaten van de Europese Unie (en niet slechts om Frankrijk, Nederland, België en Luxemburg zoals het geval was met het Verdrag van Den Haag van 4 maart 1978).
Deze verordening is universeel, dat wil zeggen dat het mogelijk is dat het een toepasselijk recht aanwijst van een land dat geen lid is van de Europese Unie.

Einde van de stilzwijgende wijziging (mutabilité passive):
Belangrijke verandering is niettemin dat de verordening van 24 juni 2016 het einde van de betekende van de stilzwijgende verandering, de automatische verandering van de toepasselijke wet.
Hierdoor geldt dat voor huwelijken gesloten na 29 januari 2019, niet langer onderworpen waren aan een wijziging van de toepasselijke wet, zonder daarvoor te hebben gekozen.
Dit principe van de passieve wijziging duurt niettemin voort voor echtparen die onderworpen blijven aan de Haagse Conventie van 1978, dat wil zeggen zij die tussen 1 september 1992 en 28 januari 2019 gehuwd zijn, zonder rechtskeuze, en niet na 29 januari 2019 een wijziging van het toepasselijk recht hebben toegepast.

II Het belang van de keuze van toepasselijk recht op het huwelijksvermogensregime

De hiervoor genoemde ontwikkelingen laten zien dat in een internationale context het sluiten van huwelijkse voorwaarden (contrat de mariage) de echtgenoten kan verzekeren van een juridische zekerheid en stabiliteit. Dit maakt het mogelijk voor de gehele duur van het huwelijk het op hun huwelijk toepasselijke recht te kiezen.

Het is evenwel niet mogelijk elk willekeurig recht te kiezen. De keuze van het toepasselijke recht is geregeld door de EU Verordening van 24 juni 2016 hetgeen regelt dat de echtgenoten het recht kunnen kiezen, hetzij:
-van de staat waarin op zijn minst één van de echtgenoten haar/zijn gewone verblijfplaats heeft op het moment van het aangaan van de huwelijke voorwaarden (convention);
-van de staat waarvan één van de echtgenoten of toekomstige echtgenoten de nationaliteit bezit.

Eénmaal het toepasselijke recht gekozen, kunnen de echtgenoten dan kiezen hetzij voor een overeengekomen regime of daarentegen kiezen voor het wettelijke regime.
Het is evenwel wenselijk, in een context van vestiging in een ander land, contact op te nemen met een juridische expert om zich te verzekeren van de juridische efficiëntie van het gekozen huwelijksvermogensregime. Sommige landen erkennen huwelijksvoorwaarden (conventions matrimoniales) niet. Bepaalde huwelijksvermogens voordelen, zoals het langstlevende regime, erg geliefd in Frankrijk, zijn niet noodzakelijkerwijze erkend in het buitenland.

Indien de echtgenoten geen rechtskeuze hebben gemaakt op het moment van hun huwelijk, door het opstellen van huwelijksvoorwaarde (contrat de mariage) voor het aangaan van hun huwelijk, is niet alles verloren.

Weinig bekend is dat zonder veel kosten, echtgenoten tijdens het huwelijk hun huwelijksregime kunnen veranderen. Het gaat hierbij in strikte zin niet om een verandering maar om een verklaring welk recht toepasselijk is op hun huwelijksregime (déclaration de la loi applicable), die ook terugwerkende kracht kan hebben.

Deze verklaring van toepasselijk recht, tijdens het huwelijk, is geregeld in de EU verordening van 24 juni 2016 in art. 22 en was eveneens voorzien in de het Verdrag van Den Haag van 14 maart 1978.

In ieder geval, elke wijziging van het toepasselijk recht, gedaan na 29 januari 2019, zelfs indien de echtgenoten gehuwd zijn voor die datum, is onderworpen aan deze Europese verordening.
Het gekozen recht kan zijn het recht, hetzij van de staat waarin één van de echtelieden op het moment van de conventie zijn/haar gewoonlijke verblijfplaats heeft, of waarvan één van de echtelieden de nationaliteit heeft.

De verordening voorziet erin dat de verklaring van toepasselijk recht, slechts effect heeft voor de toekomst, tenzij een overeenkomst het tegendeel beoogt. Dit betekent dus dat de echtgenoten, met terugwerkende kracht, het toepasselijk recht op hun huwelijksvermogensregime kunnen veranderen, bijvoorbeeld om de toepasselijkheid van een buitenlandse wetgeving, als gevolg van hun eerste gemeenschappelijke gewone verblijfplaats, te veranderen.

Voorbeeld: de echtgenoten Dubois, gehuwd in 2013 en in hetzelfde jaar na hun huwelijk naar de Verenigde Staten geëmigreerd, keren in 2021 terug naar Frankrijk. Getrouwd onder de toepasselijkheid van de Haagse Conventie van 14 maart 1978, zijn ze dus vanaf hun terugkeer naar Frankrijk onderworpen aan het Franse wettelijke regime want ze hebben beiden de Franse nationaliteit. Echter de goederen die zij tijdens de periode 2013-2021 eventueel hebben verkregen zullen aan het regime van Texas zijn onderworpen. Door middel van een toepasselijk recht verklaring (déclaration de loi applicable’ kunnen zij beslissen vanaf de datum van hun huwelijk, hun huwelijksvermogenssregime aan de Franse wetgeving te onderwerpen en een keuze te maken tussen de verschillende wettelijke huwelijksvermogenssregimes in Frankrijk, te weten: beperkte gemeenschap van goederen (communauté des biens réduite aux acquêts); algehele gemeenschap van goederen (communauté universelle), buiten gemeenschap van goederen (separation des biens) of deelgenootschap (participation aux acquêts’)

In Frankrijk is het noodzakelijk dat de toepasselijk recht verklaring (déclaration de la loi applicable) plaatsvindt in de vorm van een notariële akte.